Ravenseik van Erle

De Ravenseik van Erle (Noordrijn-Westfalen, DE)
Door Jan Kooistra

Tot ik nog een jong gestudeerde was, was ik ervan overtuigd dat christenpredikers als Bonifatius, die vol venijn en rigoureus te werk gingen, alle heilige bomen van onze heidense voorouders gekapt zouden hebben. Ik vond wel heel oude bomen in ons landschap en ook bomen die plekken markeerden die terug te herleiden zijn op cultussen uit voorchristelijke al dan niet syncretische tijd, een aantal noem ik er al in mijn artikel over de linde. Maar dat ik nog bomen zou vinden die nu nog leven en alle tijden, ja zelfs de bijlen van de christenpredikers, hebben doorstaan en nu nog op hun aloude heidense plek van samenkomst staan, ja zelfs nu nog middelpunt zijn van een dorpsgemeenschap, dat had ik niet verwacht. Mijn verbazing was dan ook groot toen ik wat jaren terug samen met mijn vriend Gijsbrecht op doorreis, de Ravenseik van Erle ontdekte. Samen met Lianne heb ik me deze zomer nog eens vergaapt aan dit oeroude levende wezen.

Erle
Erle is een dorpje net over de Nederlandse grens, ongeveer 15 km onder Borken. De streek waarin Erle zich bevindt kan Saksisch genoemd worden, deze koloniseerden het gebied vanaf de zevende eeuw. De eerste keer dat Erle opduikt in geschreven bronnen is pas in de 12de eeuw in een goederenlijst van het klooster van Werden. Maar zeker al lang daarvoor moet de boom en zijn directe omgeving al een belangrijke regionale functie gehad hebben die in de heidense cultus gelegen moet hebben.

Wodan
Met de Ravenseik gaat het om een zomereik van ongeveer 1300 jaar oud, maar uit de dikte van de boom willen sommigen afleiden dat er nog een paar honderd jaar bij kunnen. Daarmee is het één van de oudste bomen van Duitsland. De naam ‘Ravenseik’ kan er op duiden dat de boom aan de ravengod Wodan, de Germaanse oppergod gewijd was. Ook de naam ‘Asenkamp’ voor de waarschijnlijk destijds omheinde omgeving van de boom, wijst daar op. Met de benaming ‘Asen’ of ‘Ansen’ werden de goden in de heidense tijd aangeduid.

Den vrijen stoel
De boom moet in de tijd van de vroegste kerstening van het gebied, in de 8ste en 9de eeuw, een machtige boom zijn geweest. De christenpredikers velden de heidense eik echter niet, zoals ze toch graag deden. In de nabijheid van de Asenkamp bouwden ze wel een kerk, maar mogelijk pas vrij laat. Wellicht is Erle door het christendom lange tijd niet opgemerkt. Hoe dan ook, toen het christendom wel aantoonbaar Erle bereikt had, bleef de Asenkamp in gebruik. In de schaduw van de eik kwam men in de Middeleeuwen voor de geheime veemgerichten bijéén. Een veemgericht is een regionale rechtbank die de hoogste jurisdictie bezat en haar rechtsmacht direct aan de keizerlijke macht ontleende. De zittingen waren besloten, stonden onder leiding van een adellijk persoon, de ‘stoelheer’, en waren alleen voor de vrijen, zodat men ook wel van het 'heimelijk' of ‘geheim’ gerecht sprak. Het veemgericht onder de Ravenseik werd wel ‘den vryen stoel t’um Asenkampe’ genoemd.

Galgeboom
Onder de Ravenseik werden zware misdaden behandeld zoals moord, roof, brandstichting en meineed, welke wanneer men schuldig bevonden werd tot de doodstraf door ophanging leidden. Aan de takken van de Ravenseik zullen zeker in de christelijke Middeleeuwen, maar waarschijnlijk ook al in de heidense tijd, mensen gebungeld hebben. Pas vanaf de 16de eeuw verloor het veemgericht bij de Ravenseik zijn meeste verantwoordelijkheden. In de 18de eeuw werd het helemaal opgeheven.

Anekdoten
Rond 1800 werd het rotte hout uit de stam van de boom verwijderd en zo ontstond de grote uitholling waardoor men het binnenste van de boom betreden kon. Hoe flink de boom in der tijd was, wordt door enkele anekdoten duidelijk.

Tijdens een manoeuvre in het jaar 1919 liet de latere koning Frederik Willem IV van Pruissen 36 infanteristen in volle uitrusting in de eik opstellen. In 1851 at de bisschop van Münster met elf geestelijken aan een ronde tafel in de boom.

De Ravenseik anno 2020
​De eens zo machtige boom heeft anno 2020 nog niet al zijn macht verloren. Waarschijnlijk is enkele eeuwen terug door storm een belangrijke tak afgebroken waardoor water in de kern kon komen die toen is gaan rotten en is zo de uitholling ontstaan. Al sinds die tijd is men actief bezig de boom voor de ondergang te behoeden. Al sinds 1892 wordt hij ondersteund en later bracht men ijzeren ringen aan om de stamdelen bij elkaar te houden. Sinds 1965 staat de hoogbejaarde boom onder behandeling van een boomdokter. Sinds 1994 staat er ter bescherming een hekje om de boom.